Heb ik HPV?

Wist je dat het humaan papillomavirus, oftewel HPV, één van de meest voorkomende seksueel overdraagbare virussen ter wereld is? En dat het verband houdt met verschillende vormen van kanker, waaronder baarmoederhalskanker? Toch is dit virus pas relatief recent écht goed begrepen. In dit artikel nemen we je mee door de fascinerende geschiedenis van HPV: hoe het werd ontdekt, wat wetenschappers erover leerden en hoe die kennis levens redt.

Wat is HPV eigenlijk?

HPV is een verzamelnaam voor een groep van meer dan 100 virustypen, waarvan sommige onschuldig zijn (zoals die een gewone wrat veroorzaken) en andere schadelijk kunnen zijn. Een deel van de HPV-typen wordt seksueel overgedragen en nestelt zich in de slijmvliezen van geslachtsdelen, anus, mond of keel. Meestal ruimt je lichaam het virus vanzelf op. Maar in sommige gevallen blijft het virus actief, en dan kan het leiden tot veranderingen in cellen wat op termijn kanker kan veroorzaken.

De ontdekking: van wrat tot wetenschappelijke puzzel

De eerste verwijzingen naar papillomavirussen gaan eeuwen terug. In de 20e eeuw begonnen wetenschappers echt te onderzoeken wat deze virussen deden in het menselijk lichaam. Maar het duurde tot in de jaren ’70 voordat er een serieuze link werd gelegd tussen HPV en kanker.

Een Duitse viroloog, Harald zur Hausen, was een pionier op dit gebied. Terwijl veel wetenschappers dachten dat herpes een rol speelde bij baarmoederhalskanker, stelde hij een gedurfde hypothese: het kon HPV zijn. Ondanks veel kritiek ging hij door, en in 1983 slaagde hij erin om HPV-16 te isoleren uit kankercellen van de baarmoederhals. Een jaar later vond hij ook HPV-18  twee typen die vandaag de dag bekendstaan als de meest risicovolle varianten.

Zijn werk werd later bekroond met de Nobelprijs voor de Geneeskunde (2008) en vormde het startpunt van een revolutie in de bestrijding van HPV-gerelateerde ziekten.

Doorbraak: van diagnose naar vaccin

Na de ontdekking van het verband tussen HPV en kanker kwam de ontwikkeling van betrouwbare testmethodes en vaccins in een stroomversnelling. In de jaren ’90 werden de eerste screeningsprogramma’s uitgerold, waarbij vrouwen werden getest op afwijkende cellen in de baarmoederhals. Maar dat was reactief wat als je het virus vóór die fase kon tegenhouden?

Dat leidde tot de ontwikkeling van het eerste HPV-vaccin, Gardasil, dat in 2006 op de markt kwam. Later volgde Cervarix. Deze vaccins beschermen tegen de meest gevaarlijke types van het virus en hebben al tienduizenden levens gered. Steeds meer landen, waaronder Nederland en België, bieden vaccinatie aan jongeren aan inmiddels ook aan jongens, want HPV raakt niet alleen vrouwen.